Skutki uboczne maku i dlaczego powinieneś je traktować poważnie
Co powinniście wiedzieć o maku i jego możliwych skutkach ubocznych
Mak ma swoje stałe miejsce w czeskiej kuchni – od tradycyjnych bułeczek po makowe ciasta i potrawy wigilijne. Jego słodki, orzechowy smak potrafi podnieść nawet najprostsze danie. Często podkreśla się również jego wartość odżywczą – wysoka zawartość wapnia, magnezu i zdrowych tłuszczów czyni go atrakcyjnym składnikiem diety. Ale jak to bywa, nawet w przypadku żywności, którą uważamy za zdrową, warto znać jej drugą stronę. Skutki uboczne maku nie są tylko abstrakcyjnym pojęciem – dla niektórych grup ludzi mogą stanowić realne ryzyko.
Wypróbuj nasze naturalne produkty
Skąd biorą się obawy dotyczące maku?
Mak lekarski (Papaver somniferum) to roślina o długiej historii zastosowania – nie tylko w gastronomii, ale i w medycynie. To właśnie z maku pozyskuje się alkaloidy opium, substancje, które mają silne działanie na ludzki organizm. Chociaż powszechnie dostępny mak spożywczy zawiera jedynie śladowe ilości tych związków, wciąż toczą się dyskusje na temat tego, jaka ilość jest bezpieczna i dla kogo.
Szczególnie problematyczna może być obecność tzw. alkaloidów morfiny, takich jak morfina, kodeina lub tebaina. Substancje te występują głównie w niedojrzałych makówkach, ale w wyniku niewłaściwego przetwarzania mogą trafić również do maku spożywczego. Ważne jest, aby zaznaczyć, że większość maku na rynku jest bezpieczna i podlega dokładnej kontroli, jednak poziom tych substancji może się różnić w zależności od pochodzenia i metody przetwarzania.
W 2019 roku na ten problem zwrócił uwagę Państwowy Instytut Zdrowia, który zalecił ostrożność zwłaszcza w przypadku małych dzieci, kobiet w ciąży i osób wrażliwych na substancje opioidowe. Równocześnie Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) wprowadził limity dla maksymalnego dziennego spożycia morfiny z żywności wynoszące 10 mikrogramów na kilogram masy ciała.
Kto powinien uważać na mak?
Podczas gdy większość dorosłych może cieszyć się kawałkiem makowego ciasta bez żadnych obaw, istnieją pewne grupy ludzi, dla których nawet pozornie nieszkodliwa porcja może stanowić potencjalny problem. Na przykład małe dzieci – ich organizm, a zwłaszcza układ nerwowy, jest dużo bardziej wrażliwy i podatny na reakcje na substancje, które dorosłemu człowiekowi nie zaszkodzą. Większa dawka maku może u nich spowodować senność, nieprzyjemne podrażnienie żołądka lub spowolnione oddychanie, co na pewno nie jest sytuacją, którą chcecie rozwiązywać w codziennym życiu rodzinnym.
Ostrożność zaleca się również kobietom w ciąży i karmiącym – chociaż nie ma jeszcze jednoznacznych dowodów na bezpośrednie ryzyko, mimo to zaleca się ograniczenie spożycia maku ze względu na możliwe śladowe ilości substancji opioidowych, które hipotetycznie mogłyby wpłynąć na rozwój dziecka. Nie można tego powiedzieć z pewnością, ale na pewno warto być ostrożnym. Podobną ostrożność powinni zachować również ludzie, którzy przyjmują leki działające na układ nerwowy – połączenie tych leków z opiatami zawartymi w maku może wzmocnić ich działanie i prowadzić do niepożądanego tłumienia.
Jest jeszcze jedna kategoria, o której czasem się zapomina – kierowcy lub osoby w zawodach, gdzie ważna jest stuprocentowa czujność. W rzadkich przypadkach może się zdarzyć, że po spożyciu większej ilości maku wynik testu na opiaty „wyskoczy" fałszywie pozytywnie, na przykład podczas kontroli drogowej lub testów w pracy – a to naprawdę nie jest sytuacja, którą chcielibyście tłumaczyć policji lub szefowi.
Jednym z najbardziej znanych przypadków jest historia amerykańskiej kobiety, która po porodzie była błędnie podejrzana o używanie narkotyków – test na opiaty był pozytywny z powodu śniadania zawierającego pieczywo makowe. Chociaż była to skrajna sytuacja, pokazuje, jak cienka może być granica między „nieszkodliwą" żywnością a niechcianym efektem.
Skutki uboczne maku
Obok możliwej obecności alkaloidów opioidowych istnieją również inne skutki uboczne maku, o których nie powinniśmy zapominać. Choć są rzadkie, mogą wystąpić w pewnych sytuacjach nawet przy zwykłym spożyciu.
Na przykład reakcja alergiczna na mak nie jest powszechna, ale zdecydowanie nie jest wykluczona. Osoby, które cierpią na alergie pokarmowe na orzechy lub nasiona, mogą odczuwać swędzenie w ustach, wysypkę, a nawet anafilaksję po spożyciu maku. Jeśli podejrzewasz alergię, warto skonsultować się z alergologiem i unikać spożycia maku do momentu wyjaśnienia sytuacji.
Innym czynnikiem jest wysoka zawartość tłuszczów, choć głównie chodzi o zdrowe nienasycone kwasy tłuszczowe. U osób z chorobami pęcherzyka żółciowego lub trzustki nadmierne spożycie maku może obciążyć układ trawienny i spowodować nudności, wzdęcia lub biegunkę.
Nie powinniśmy zapominać także o tym, że mak zawiera dużą ilość błonnika, co jest ogólnie korzystne, ale w nadmiernej ilości może prowadzić do wzdęć lub zaparć, zwłaszcza u osób z wrażliwym trawieniem.
Jak minimalizować ryzyko i cieszyć się makiem bezpiecznie?
Dobrą wiadomością jest to, że większość negatywnych skutków maku jest związana z jego nadmiernym spożyciem lub źle przetworzonym makiem. Jeśli trzymacie się standardowych przepisów i używacie wysokiej jakości składników, ryzyko jest minimalne. Niemniej jednak warto znać kilka prostych zasad, które mogą pomóc:
- Kupuj mak z zaufanych źródeł – najlepiej z czeskich lub europejskich farm, które przestrzegają limitów zawartości alkaloidów. Unikaj niejasno oznaczonych produktów z nieznanych sklepów internetowych.
- Przed przetwarzaniem przepłucz mak – opłukanie ciepłą wodą może pomóc obniżyć zawartość niektórych powierzchniowych substancji zawierających alkaloidy.
- Używaj świeżo mielonego maku – utlenianie tłuszczów w maku powoduje jełczenie i utratę smaku oraz wartości odżywczych. Mielony mak jest również bardziej podatny na pleśń.
- Zwracaj uwagę na ilość – nawet zdrową żywność warto spożywać umiarkowanie. Jedna porcja makowego ciasta kilka razy w miesiącu jest bezpieczna, ale codzienne spożycie dużej ilości może być ryzykowne.
- Zwracaj uwagę na połączenie z innymi produktami – jeśli masz wrażliwy żołądek, łącz mak z łatwo przyswajalnymi składnikami i unikaj ciężkich tłuszczów czy cukru.
Ciekawym przykładem z praktyki jest doświadczenie jednego przedszkola, które przestało podawać makowe bułeczki, gdy kilka dzieci zareagowało zmęczeniem i nudnościami. Chociaż nie wykazano bezpośredniego związku, kierownictwo przedszkola postanowiło być ostrożne i zastąpiło mak innymi nasionami, na przykład słonecznikiem lub sezamem. Ta historia pokazuje, że nawet przy dobrych intencjach warto obserwować reakcje dzieci i ewentualnie dostosować jadłospis.
Mak jako superżywność? Tak, ale z umiarem
Jest oczywiste, że mak nie jest tylko pysznym urozmaiceniem ciast czy makaronów, ale także kompleksowym produktem z bogatym profilem odżywczym. Zawiera aż 1400 mg wapnia na 100 gramów, co jest wielokrotnie więcej niż większość produktów mlecznych. Ponadto znajdziemy w nim żelazo, magnez, cynk i witaminy z grupy B. To czyni go doskonałym wyborem dla wegetarian, wegan lub osób z nietolerancją laktozy.
Niemniej jednak warto postrzegać mak w szerszym kontekście. Podobnie jak w przypadku innych produktów, indywidualność organizmu i stopień spożycia są kluczowe. Mak może być doskonałym wsparciem dla zdrowia, ale tylko wtedy, gdy wiemy, kiedy i jak go włączyć do diety.
Jak mówi znane przysłowie: „Wszystko z umiarem." A w przypadku maku to powiedzenie jest podwójnie prawdziwe.
